در گفت‌وگویی اختصاصی با دکتر موسی رحیمی، عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز با ۱۵ سال سابقه در حوزه آموزش و پژوهش، به بررسی جایگاه مالکیت فکری در اقتصاد ایران و چالش‌های پیش روی شرکت‌های دانش‌بنیان پرداختیم. وی که در مرتبه استادیاری مشغول به فعالیت است، با ارائه تحلیل‌هایی دقیق به سوالات ما پاسخ داد.
افزایش اهمیت دارایی‌های نامشهود در اقتصاد جهانی
دکتر رحیمی در پاسخ به این پرسش که آیا دارایی‌های نامشهود جای دارایی‌های فیزیکی را خواهند گرفت، اظهار داشت:
«بدون شک، با پیشرفت فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان، دارایی‌های نامشهود مانند برندها، اختراعات، نرم‌افزارها و داده‌ها، نقش پررنگ‌تری در اقتصاد جهانی پیدا کرده‌اند. شرکت‌هایی مانند گوگل، اپل و آمازون بخش عمده‌ای از ارزش خود را از این دارایی‌ها کسب می‌کنند و این روند در آینده حتی تشدید خواهد شد.»
چالش‌های مالکیت فکری در ایران
وی با اشاره به تفاوت‌های سیستم مالکیت فکری در ایران و کشورهای توسعه‌یافته، چهار چالش اصلی را برشمرد:
1. ضعف در اجرای قوانین: با وجود وجود قوانین مالکیت فکری، اجرای مؤثر آن‌ها با چالش مواجه است.
2. فرهنگ عمومی: آگاهی عمومی نسبت به اهمیت مالکیت فکری پایین است.
3. فرآیندهای پیچیده ثبت: طولانی بودن و پیچیدگی فرآیند ثبت یکی از موانع اصلی است.
4. تحریم‌ها: تحریم‌ها دسترسی ایران به سیستم‌های بین‌المللی مالکیت فکری را محدود کرده‌اند.
روش‌های ارزش‌گذاری دارایی‌های نامشهود و چالش‌های آن
دکتر رحیمی به بررسی روش‌های رایج ارزش‌گذاری دارایی‌های نامشهود پرداخت و گفت:
«روش‌های درآمدی، بازار و هزینه‌ای سه روش اصلی هستند. در ایران، روش درآمدی و هزینه‌ای به دلیل شرایط خاص اقتصادی و نبود بازارهای شفاف، بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند.»
وی افزود که عواملی مانند نوآوری، تقاضای بازار، و حمایت قانونی قوی می‌توانند ارزش این دارایی‌ها را افزایش دهند، در حالی که رقابت شدید و تغییرات سریع تکنولوژیکی می‌توانند ارزش آن‌ها را کاهش دهند.
راهکارهای جلب اعتماد سرمایه‌گذاران
به گفته دکتر رحیمی، استفاده از روش‌های استاندارد بین‌المللی، ارائه گزارش‌های شفاف، جلب نظر کارشناسان مستقل و ایجاد سیستم‌های نظارتی می‌تواند به افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران به ارزش‌گذاری دارایی‌های نامشهود کمک کند.
نیاز به اصلاحات حقوقی و قضایی
دکتر رحیمی در پاسخ به سوالی درباره موانع قانونی ثبت و حفاظت از مالکیت فکری گفت:
«طولانی بودن فرآیند ثبت، ضعف در حمایت قضایی، و نبود آگاهی کافی در میان مردم و کسب‌وکارها، از مهم‌ترین موانع هستند. همچنین، سیستم قضایی ایران نیازمند اصلاحات اساسی است، از جمله آموزش قضات، ایجاد دادگاه‌های تخصصی مالکیت فکری و تسریع در رسیدگی به پرونده‌ها.»
نقش دانشگاه‌ها در ترویج فرهنگ مالکیت فکری
وی نقش دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی را در ترویج فرهنگ مالکیت فکری بسیار مهم دانست و تأکید کرد:
«دانشگاه‌ها باید دانشجویان و پژوهشگران را با مفاهیم مالکیت فکری آشنا کنند، مراکز انتقال فناوری را برای تجاری‌سازی نوآوری‌ها راه‌اندازی کنند و از ثبت اختراعات و تحقیقات کاربردی حمایت کنند.»
چشم‌انداز آینده مالکیت فکری در ایران
در پایان، دکتر رحیمی به آینده مالکیت فکری در ایران خوش‌بین بود اما تأکید کرد که این مسیر نیازمند اصلاحات جدی است:
«اگر قوانین اصلاح شوند، آگاهی عمومی افزایش یابد و از نوآوری حمایت شود، ایران می‌تواند به سمت اقتصاد دانش‌بنیان حرکت کند. فناوری‌هایی مانند بلاک‌چین و هوش مصنوعی نیز می‌توانند شفافیت و کارآمدی بیشتری به فرآیندهای ثبت و حفاظت از مالکیت فکری ببخشند.»
توصیه به سیاست‌گذاران
دکتر رحیمی در پایان مصاحبه یک توصیه کلیدی به سیاست‌گذاران ارائه کرد:
«ایجاد یک سیستم یکپارچه و شفاف برای ثبت و حمایت از مالکیت فکری، همراه با آموزش گسترده و همکاری بین‌المللی، می‌تواند مسیر توسعه اقتصاد دانش‌بنیان را در کشور هموار سازد.»
این مصاحبه نشان می‌دهد که با وجود چالش‌ها، فرصت‌های زیادی برای توسعه و تقویت نظام مالکیت فکری در ایران وجود دارد، مشروط بر آنکه اصلاحات لازم در سطوح قانونی، اجرایی و آموزشی به درستی انجام شوند.
گزارشگر: محمدرضا توضیحیان
